Apollo i Marsjasz, druga tercja XVII wieku

Obraz przedstawia epizod znany z mitologii greckiej, kiedy to Apollo, po wygranym pojedynku muzycznym z Marsjaszem, żywcem odziera go ze skóry, przywiązawszy uprzednio do gałęzi drzewa. Tym samym karze bożka leśnego (Marsjasz był jednym z sylenów bądź satyrów) za zuchwalstwo i pychę, jaką ten okazał, mierząc się z mieszkańcem Olimpu. We współzawodnictwie tym Marsjasz grał na flecie (lub oboju, po grecku aulos), Apollo zaś na lirze – oba te instrumenty ukazane na obrazie, leżą na ziemi pod nogami Marsjasza; lirę częściowo przykrywa kawałek czerwonej tkaniny, będący zapewne płaszczem Apolla. Marsjasz został ukazany jako satyr. Scena odbywa się na wzniesieniu, kilka półnagich postaci obserwuje zemstę Apollina. Są to prawdopodobnie inni bogowie łąkowi i leśni, opłakujący śmierć Marsjasza. W dolinie płynie potok, mający zapewne wyobrażać rzekę, która powstała z ich łez lub z krwi zabitego. Inna legenda głosiła, że to Apollo, pożałowawszy swej gwałtowności, zamienił Marsjasza po śmierci w rzekę. Wyraźnie widoczna, większa rzeka, która wśród wzgórz błyszczy w oddali, na zamknięciu owej doliny, to niewątpliwie Meander, płynący przez Frygię w Azji Mniejszej, do którego miał wpadać strumień, ochrzczony imieniem Marsjasza. (uwagi zaczerpnięte z ekspertyzy)

„Opiniowany obraz jest niewątpliwie oryginalnym, dobrej klasy dziełem, namalowanym we Włoszech w 2 tercji XVII w. Z dużym prawdopodobieństwem można określić miejsce jego powstania jako Florencję, choć – zwłaszcza w pełnej dramatyzmu partii krajobrazowej, z drzewami o połamanych konarach – wyraźnie nawiązuje do Salvatora Rosy (1615-1673). Ten, pochodzący z Neapolu, a działający głównie w Rzymie, słynny pejzażysta, portrecista i batalista, przebywał jednak w latach 1640-49 we Florencji, pracując na zlecenie głównie kardynała Gian Carlo Mediciego, młodszego brata wielkiego księcia Toskanii, Ferdynanda II. Istniała zatem możliwość wywarcia bezpośredniego wpływu na miejscowe środowisko. Umiejscowieniem w kręgu szkoły florenckiej można wytłumaczyć typ i charakterystykę postaci Apolla, a także sposób potraktowania draperii i elementów martwej natury, odmienny od charakterystycznego dla Rosy. Ten rodzaj malowania – gładki, precyzyjny, zacierający ślady pędzla, oddający drobne fałdy draperii, szczegóły ozdobnych butów Apollina oraz metaliczne bliki na jego lirze i kołczanie – jest typowy dla szkoły florenckiej. Postać Apolla przypomina występujące na obrazach takich jej przedstawicieli, jak Giovanni Bilivert (1576-1644; sam stworzył monumentalną wersję tematu Apolla i Marsjasza, obecnie w Galeria Palatina we Florencji), Felice Ficherelli zw. Riposo (1605-1669), Jacopo Vignali (1592-1664), czy Lorenzo Lippi (1606-1665), który zresztą przyjaźnił się z Rosą podczas jego pobytu w Toskanii.” (cytat z ekspertyzy)